Άτομα με Αναπηρία και ΜΜΕ

Ομιλία με θέμα «Άτομα με Αναπηρία και ΜΜΕ». Διοργανωτής: Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας Ενημέρωσης – Υπουργ. Επικρατείας. Αλεξανδρούπολη.

Δικαιώματα των ΑμεΑ και ΜΜΕ

Πριν αναφερθώ στο ρόλο των ΜΜΕ ευρύτερα, όσον αφορά τη διαμόρφωση της εικόνας στη γνώμη, την αντίληψη που καλλιεργούν ή εμφανίζουν στην κοινωνία μας σήμερα, θα πρέπει προηγούμενα να δούμε ιστορικά ποια ήταν η θέση των ΑμεΑ στην κοινωνία μας, ποια τα δικαιώματά τους, τι πετυχαίνουν σήμερα, ποια τα στερεότυπα/ οι προκαταλήψεις που καλλιεργούνται γι’ αυτά.

Αναμφίβολα στην ιστορία της ανθρωπότητας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχουμε διανύσει μεγάλη απόσταση. Από τον Καιάδα της Σπάρτης, στους αποκλεισμούς του Μεσαίωνα, στη δημιουργία των πρώτων ασύλων του 20ου αιώνα, όπου η αναπηρία ήταν πρόβλημα του ατόμου και της οικογένειάς του, αντιμετωπιζόταν ως αρρώστια, απόκλιση από το φυσιολογικό, μέχρι την αναγνώριση δικαιωμάτων τους, καταρχήν στη ζωή, στην εκπαίδευση, στην υποστήριξη – αποασυλοποίηση - στην ενσωμάτωση.

Σήμερα βέβαια είμαστε σε πολύ καλύτερη κατάσταση, ακόμα όμως έχουμε πολύ δρόμο μέχρι την αναγνώριση του αυτονόητου, στο δικαίωμα για ζωή. Όλη αυτή η διαδρομή δεν ήταν τυχαία, υπήρξαν αγώνες των ίδιων των ΑμεΑ και των οικογενειών τους, ώστε να αλλάξει το αξιακό σύστημα στην κοινωνία μας. Γιατί η αναγνώριση ή μη των ατόμων που «αποκλίνουν», που είναι «διαφορετικοί» από τους «κανονικούς» είναι ζήτημα αναγνώρισης της ανθρώπινης αξίας, ζήτημα πολιτισμού, θέμα ουσιαστικής λειτουργίας μιας δημοκρατικής/πολιτισμένης κοινωνίας. Δεν είναι βέβαια ζήτημα που αφορά μόνο την Πολιτεία αλλά και τον καθένα μας ξεχωριστά, για την εικόνα που έχουμε ή που μας διαμορφώνουν οι άλλοι κυρίως μέσω των ΜΜΕ για τα ΑμεΑ - κι εδώ είναι η ευθύνη μας.

Να αναγνωρίσουμε, ότι η κοινωνία μας έχει χρώματα, είναι ποικιλόμορφη. Αυτό να γίνει μέρος του πολιτισμού μας, του αξιακού συστήματος της ελληνικής κοινωνίας. Κι αυτό βέβαια ως ένα βαθμό επηρεάζει ή επηρεάζεται από τα ΜΜΕ στην διαμόρφωση γνώμης, στην προβολή αξιών, δημιουργία στερεοτύπων/ προκαταλήψεων, στη δημιουργία σωστής/αληθινής πραγματικότητας.

Ποια είναι όμως η δύναμη που έχουν και ασκούν σήμερα τα ΜΜΕ, όσον αφορά τη δημιουργία μαζικής κουλτούρας – ενημέρωσης- εκπαίδευσης- διαμόρφωσης του κοινού τους? Όταν αναφερόμαστε στα ΜΜΕ, εννοούμε το ηλεκτρονικό ή έντυπο μέσο ενημέρωσης/επικοινωνίας, όπως είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, η εφημερίδα, το περιοδικό και ως ένα βαθμό το βιβλίο. Αφήνω τελευταίο το διαδίκτυο ως πολυμέσο, όπου πλέον σήμερα μια μεγάλη μερίδα κοινού στρέφεται για πληροφόρηση. Είναι το μέσον με το οποίο η ανθρωπότητα επικοινωνεί σε πραγματικό χρόνο (ακούει, βλέπει, μιλά) από κάθε σημείο του πλανήτη και τείνει πλέον η ανθρωπότητα να γίνει μια οικογένεια ως μοναδική έννοια γήινη φυλή.

Έχουν γραφεί/λεχθεί πάρα πολλά για το ρόλο των ΜΜΕ, όπως επιγραμματικά

• Τα ΜΜΕ προβάλλουν/δημιουργούν πολιτισμό – αξίες

• Δημιουργούν ήρωες-βεντέτες - πρωταγωνιστές – πρότυπα - ηγέτες γνώμης –στερεότυπα.

• Προκαλούν προκαταλήψεις.

• Τα ΜΜΕ νομιμοποιούν τάσεις – απόψεις – κυβερνήσεις - διαμορφώνουν απόψεις - επηρεάζουν γενικότερα το κοινό.

• Διαμορφώνουν κουλτούρα - ιεραρχούν αξίες - αποδίδουν κύρος στα μηνύματα (λέγεται χαρακτηριστικά, το είδα στην τηλεόραση , το έγραψε η εφημερίδα)

• Κι όλα αυτά σε σχέση κυρίως με την απόκτηση ακροαματικότητας/ θεαματικότητας ή αναγνωστικού κοινού - έχοντας ως στόχο κυρίως το κέρδος ή αν καμιά φορά το θέλει ο παρουσιαστής - ο παραγωγός - ο ιδιοκτήτης προβάλλουν και το «διαφορετικό», για λίγο «περιστασιακά» έξω από την καθημερινότητα. Εντάξει υπάρχει αρκετά ΜΜΕ που προβάλλουν, δείχνουν καταγράφουν την πραγματική εικόνα της κοινωνίας μας.

Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ στα τοπικά ΜΜΕ της Θράκης, (τηλεόραση-ραδιόφωνο-τύπο), που πραγματικά αναδεικνύουν την πραγματική εικόνα των ΑμεΑ και των οικογενειών τους, εμφανίζουν τα προβλήματά τους, καταγράφουν τις ανάγκες και τις διεκδικήσεις τους, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην ενσωμάτωση αυτών στην Κοινωνία.

Βέβαια καθημερινά πρέπει να αναζητούμε ποια η θέση των ΑμεΑ; Πως προβάλλονται; Τι εικόνα δείχνουν; Πως καταγράφονται μέσα από το ηλεκτρονικό ή έντυπο μέσο επικοινωνίας/ενημέρωσης; Εμφανίζεται γενικότερα η πραγματική εικόνα των ΑμεΑ ή όχι;

Καταρχήν τα ίδια τα ΑμεΑ και οι οικογένειές των ζητούν να διεκδικούν μόνιμα το αυτονόητο, την αναγνώρισή τους ως ατόμων με δικαιώματα, ως ισότιμων πολιτών με αξιοπρεπή δημιουργική συμμετοχή στην κοινωνία και σε κάθε τομέα της πολιτικο/οικονομικής ζωής.

Η αναπηρία να μην αποτελεί στην καθημερινότητα εμπόδιο στην αναγνώριση και ένταξη τους στην κοινωνία.

Η κοινωνία οφείλει να προσαρμόζεται /να αποδέχεται/να εντάσσει τα μέλη της και όχι να τα αποκλείει. Διαφορετικά η ίδια είναι ανάπηρη.

Σήμερα παγκόσμια έχουν υπογραφεί διεθνείς κανόνες – συμβάσεις - οδηγίες (ΟΗΕ, Ε.Ε.) που αναγνωρίζουν, κατοχυρώνουν Δικαιώματα των ΑμεΑ, όπως η Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των Ανθρώπων, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο Ευρωπαϊκός Χάρτης, η Διακήρυξη Sundberg του 1981, η Συνθήκη της ΕΕ, οι Πρότυποι Κανόνες για εξίσωση Ευκαιριών των ΑμεΑ, ο Χάρτης θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., οι διάφορες οδηγίες εφαρμογής αποφάσεων του Συμβουλίου της Ε.Ε., οι τελευταίες αποφάσεις του ΟΗΕ κ.α.

Στην Ελλάδα αναγνωρίστηκαν τα δικαιώματα των ΑμεΑ μέσα από το Σύνταγμα, με ειδικούς Νόμους που αφορούν την Εκπαίδευση, την Απασχόληση, την Προσβασιμότητα, την Πρόνοια /υ Υγεία κ.α.. Το πρόβλημα γενικότερα όμως είναι η μη εφαρμογή όλων αυτών των διάσπαρτων Νομοθετημάτων για τα ΑμεΑ και τις οικογένειές των, σε ικανό βαθμό που να τους δίνει το δικαίωμα της πρόσβασης σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτικο/οικονομικής ζωής των, την ένταξης στην Κοινωνία, της ενσωμάτωσης των ως φορέων δικαιωμάτων.

Ειδικότερα θα πρέπει να επισημάνουμε, σχετικά με το αναφερόμενο θέμα συζήτησής μας τα εξής..

Η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στα ΜΜΕ – Η συμβολή των νέων τεχνολογιών

Η πληροφόρηση που παρέχεται σήμερα από τα ΜΜΕ δεν έχει σχεδιαστεί με τρόπο τέτοιο που να μπορεί να φτάσει σε όλους. Τα άτομα με αναπηρία και κυρίως τα άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής αποκλείονται από την πληροφόρηση και ο αποκλεισμός αυτός οδηγεί σε μειωμένη και φτωχή ενημέρωση πάνω σε κοινωνικά θέματα.

Στην περίπτωση των κωφών ατόμων το ραδιόφωνο είναι απαγορευτικό κανάλι πληροφόρησης, τα προγράμματα και οι δημόσιες συζητήσεις στην τηλεόραση δεν συνοδεύονται από διερμηνέα στη νοηματική γλώσσα ή υποτιτλισμό καθώς επίσης το γεγονός ότι διαβάζουν σε μικρότερο ποσοστό εφημερίδες σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό λόγω μειωμένης κατανόησης της γραπτής γλώσσας, τους καθιστά ως μία κατηγορία ατόμων που είναι δύσκολο να ασκήσουν τα πολιτικά και κοινωνικά τους δικαιώματα. (Χ)

Στην περίπτωση των τυφλών ατόμων οι εφημερίδες δεν διατίθενται σε εναλλακτικές μορφές όπως ηχογραφημένες ή σε προσβάσιμη μορφή σε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο. Επίσης, σε δημόσιες συζητήσεις και προγράμματα στην τηλεόραση η μετάφραση του λόγου ενός ξένου ομιλητή για παράδειγμα εμφανίζεται μόνο σε υπότιτλους, αποκλείοντας το τυφλό άτομο να παρακολουθήσει τον λόγο του ομιλητή.

Στην χώρα μας ο τομέας αυτός χαρακτηρίζεται από έλλειψη νομοθεσίας καθώς επίσης και από την έλλειψη κατευθυντήριων αρχών που να διασφαλίσουν την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στην πληροφόρηση. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ έχει υιοθετηθεί το σύστημα του υποτιτλισμού και σε όλα τα προγράμματα ειδήσεων, τα δημοφιλή σήριαλ, τα αθλητικά προγράμματα και τα δελτία καιρού στην τηλεόραση υπάρχει η δυνατότητα εμφάνισης υπότιτλων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εκτός από του Ηνωμένου Βασιλείου κανένα άλλο κράτος – μέλος δεν έχει νομοθεσία σε αυτόν τον τομέα. Τα κράτη-μέλη δεν έχουν δεσμευτεί για την παροχή τέτοιων υπηρεσιών στα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες.

Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι η ευρωπαϊκή χώρα με το υψηλότερο ποσοστό υποτιτλισμού. Η νομοθεσία που έχουν, κάνει υποχρεωτικό τον υποτιτλισμό ακόμη και στα ιδιωτικά κανάλια. Ακόμη και οι διαφημίσεις συχνά έχουν υπότιτλους. Στην Ολλανδία το 75% των εκπομπών της δημόσιας τηλεόρασης έχουν υπότιτλους, δε συμβαίνει όμως το ίδιο με τα ιδιωτικά κανάλια.

Πέρα από το νομοθετικό μέρος για τη διασφάλιση της πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία στα ΜΜΕ, η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και συγκεκριμένα η εμφάνιση της ψηφιακής τηλεόρασης δίνει τη δυνατότητα βελτίωσης της πρόσβασης των ατόμων με αισθητηριακές αναπηρίες στην τηλεόραση.

Συγκεκριμένα η ψηφιακή τηλεόραση μπορεί να δώσει λύση σε τρία βασικά ζητήματα ου απασχολούν τα τυφλά άτομα: α) ηχητική περιγραφή, β) η πλοήγηση στην οθόνη και γ) οι διασυνδέσεις. Η ηχητική περιγραφή συμπληρώνει τον υποτιτλισμό και συνίσταται σε μια συμπληρωματική αφήγηση μεταξύ των διαλόγων, που περιγράφει την σκηνή, τη δράση, τα κουστούμια, τις εκφράσεις των ηθοποιών και βοηθάει σημαντικά στην παρακολούθηση της δράσης. Η πλοήγηση στην οθόνη, μία δυνατότητα που προσφέρει η ψηφιακή τηλεόραση, επιτρέπει στο χρήστη να επιλέξει το κανάλι και μετά να «ταξιδέψει» προς τις υπηρεσίες που θέλει ενώ για τον τυφλό χρήστη υπάρχουν τεχνικές εναλλακτικές μέθοδοι πλοήγησης όπως είναι οι έξοδοι φωνής – τεχνικές όμως που πρέπει να γίνουν ευρύτερα διαθέσιμες. Τέλος, οι προσβάσιμες διασυνδέσεις απαιτούν προσβάσιμα τηλεχειριστήρια με βάση την αρχή της σχεδίασης για όλους.

Στο σημείο αυτό μπαίνει και ο ρόλος των εταιρειών κατασκευής εξοπλισμού, οι οποίες πρέπει να λάβουν υπόψη τους την αρχή της σχεδίασης για όλους σε όλα τους τα προϊόντα ώστε να είναι προσβάσιμα ή να μπορούν εύκολα να εφοδιαστούν με συμπληρωματικά μέσα πρόσβασης.

Όσον αφορά στα κωφά άτομα και στα άτομα με προβλήματα ακοής, οι νέες τεχνολογίες της ψηφιακής τηλεόρασης μπορούν να βελτιώσουν τον υποτιτλισμό: πιο ευανάγνωστους χαρακτήρες, βελτιωμένα χρώματα και δυνατότητα για γραφικά. Τέλος, η διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα, βασικό βοήθημα πολλών κωφών ατόμων, που μπορεί να τεθεί στην ελεύθερη χρήση όσον το επιθυμούν, μέσα από ένα σύστημα σε «κλειστής» νοηματικής που θα μπορεί να ενεργοποιεί ο κωφός χρήστης.

Οι νέες τεχνολογίες περικλείουν ένα τεράστιο δυναμικό για τη βελτίωση της δυνατότητας πρόσβασης. Η ανάπτυξη και η εκμετάλλευση αυτού του δυναμικού πρέπει να υποστηριχθούν από ένα σταθερό κανονιστικό πλαίσιο. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και σε επίπεδο Εθνικό πρέπει να διατεθούν οι αναγκαίοι πόροι και οι αναγκαίες υποδομές που θα διασφαλίζουν την ανάπτυξη, την προώθηση και την εφαρμογή των τεχνικών λύσεων.

Η λήψη πολιτικών αποφάσεων σε θέματα υποστήριξης και θετικής δράσης Δεδομένου ότι:

Το δέκα τοις εκατό του κοινού των ΜΜΕ είναι άτομα με αναπηρία,

Βασική αποστολή των ΜΜΕ είναι να παρουσιάσουν την ανθρώπινη ποικιλομορφία της κοινωνίας,

Σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, τα άτομα με αναπηρία έχουν δυσανάλογη εκπροσώπηση στα ΜΜΕ,

Οι επαγγελματίες με αναπηρία ως εργαζόμενοι στα ΜΜΕ μπορούν να δώσουν τη νέα δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας και να βελτιώσουν σε αυτόν τον τομέα την ποιότητα των μέσων

Τα προσιτά ΜΜΕ εφοδιασμένα με τεχνολογικά βοηθήματα που εξασφαλίζουν την πρόσβαση όλων, θα προσελκύσουν μεγαλύτερο κοινό.

Η πολιτεία, οι οργανώσεις των ΜΜΕ τα ΜΜΕ και οι οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία πρέπει να δεσμευτούν για την προώθηση της αλλαγής στον τομέα των ΜΜΕ όσο αφορά στη βελτίωση της εικόνας των ατόμων με αναπηρία που παρουσιάζουν, στην αύξηση της ορατότητας των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς και στην αύξηση της κάλυψης από τα ΜΜΕ θεμάτων για την αναπηρία.

Ο στόχος αυτός ο πολύ να επιτευχθεί:

α) Με την προώθηση νομοθετικών μέτρων προκειμένου τα ΜΜΕ να είναι προσβάσιμα σε όλους, αναπτύσσοντας υποστηρικτικές και εναλλακτικές μορφές και καθιστώντας προσβάσιμες τις ιστοσελίδες τους στο διαδίκτυο.

β) Με την προτροπή τα τμήματα ΜΜΕ των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων να συμπεριλάβουν στα προγράμματα σπουδών τους μάθημα για την αναπηρία,

γ) Με την ανάπτυξη δικτύου μεταξύ ΜΜΕ και αναπηρικών οργανώσεων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

δ) Με την κατάρτιση σε θέματα ισότητας των ατόμων με αναπηρία στις οργανώσεις των ΜΜΕ.

ε) Με τη διασφάλιση της αρχιτεκτονικής προσβασιμότητας του εργασιακού χώρου των ΜΜΕ.

στ) Με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για τη διασφάλιση της ίσης συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στις υπηρεσίες των ΜΜΕ.

Η πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία πέρα από τη θέσπιση ίσης μεταχείρισης απαιτεί πληροφορημένη και ευαισθητοποιημένη κοινωνία, απαλλαγμένη από ανομολόγητους φόβους και βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις. Η σημαντική δύναμη των ΜΜΕ να απευθύνονται στο σύνολο της κοινωνίας και μάλιστα σε όλα τα επίπεδα και μέσα από διαφορετικά μέσα (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, διαδίκτυο) τα καθιστά ως ένα από τους σημαντικούς παράγοντες που μπορούν να συμβάλλουν στην αλλαγή των στάσεων της ελληνικής κοινωνίας. Τα ΜΜΕ μπορούν να εκπαιδεύσουν, να ενημερώσουν και να ενισχύσουν τη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, των εμποδίων, των διακρίσεων που βιώνουν και των πλεονεκτημάτων της πλήρους ένταξής τους για την κοινωνία.

Γιώργος Παπαδόπουλος,
Δικηγόρος

Πρόεδρος Νομαρχιακού Συλλόγου Γονέων & Φίλων ΑμεΑ Ν.ΕΒΡΟΥ
Μέλος των Γεν. Συμβουλίων των ΕΣΑμεΑ και ΠΟΣΓΚΑμεΑ